Ảm đạm thị trường lúa gạo

Nông dân An Giang thu hoạch lúa

Nông dân thu ít, thương lái lỗ nặng

Các tỉnh ĐBSCL đang vào cuối vụ lúa hè thu, riêng một số nơi như Đồng Tháp, Vĩnh Long, TP Cần Thơ… nông dân bắt đầu thu hoạch lúa thu đông sớm.

Tuy nhiên, giá lúa dao động ở mức thấp khiến nhiều hộ lo âu. Ông Võ Trường Chinh, canh tác 6 ha lúa ở xã Phú Đức, huyện Tam Nông (Đồng Tháp) tâm sự:

“Do ảnh hưởng mưa kéo dài khiến hàng loạt diện tích lúa bị đổ ngã làm năng suất giảm, thu hoạch thất thoát và tăng chi phí; trong khi giá lúa bán ra cứ sụt liên tục khiến nông dân thiệt trăm bề”.

Hiện tại, giá lúa tươi loại thường thương lái mua chỉ 4.100 đồng/kg; lúa tươi hạt dài giá 4.500 đồng/kg; lúa thơm giá 4.600 đồng… Giá lúa thấp và canh tác bị thất bát nên vụ này ông Chinh chỉ lời vỏn vẹn khoảng 600.000 đồng/công, thấp hơn rất nhiều so với các năm trước.

Cũng theo ông Chinh, mấy năm qua ngành nông nghiệp khuyến khích nông dân sản xuất giống lúa chất lượng cao để phục vụ xuất khẩu.

Thế nhưng hiện tại giá lúa thơm chỉ hơn lúa dài 100 đồng/kg, trong khi phải tốn nhiều công chăm sóc, năng suất thấp hơn và bán cũng khó hơn; cuối cùng nông dân chịu thiệt...

Cùng những băn khoăn trên, ông Phạm Thanh Hoài, Chủ tịch UBND xã Trường Long A, huyện Châu Thành A (Hậu Giang) bộc bạch:

“Bà con quanh năm dựa vào cây lúa, nhưng năm nay giá lúa bấp bênh quá khiến mọi việc khó vô cùng. Điển hình như vụ này, nếu hộ nào canh tác tốt thì có lãi hơn 1 triệu đồng/công, trường hợp lúa thất thì lời meo hơn.

Ròng rã suốt 3 tháng dài nhưng đồng lời thu về quá ít ỏi khiến bà con khó trang trải cuộc sống”.

Nông dân khó, thương lái mua bán lúa gạo còn khó hơn. Ông Nguyễn Văn Phương, ngụ xã Vĩnh Thạnh, huyện Lấp Vò (Đồng Tháp) thừa nhận:

“Khoảng hơn một tháng qua hầu hết thương lái mua lúa đều te tua vì thua lỗ. Bình quân một ghe mua lúa trọng tải 40 tấn bị lỗ mỗi chuyến không dưới 6-7 triệu đồng, thậm chí có chuyến lỗ hơn 10 triệu đồng.

Nguyên nhân là do lúa bị mưa dầm làm chất lượng hạt gạo kém, hao hụt nhiều, bán gạo giá thấp… nên thiệt đủ đường”.

“Hàng chục năm làm nghề này nhưng chưa năm nào khốn khó như năm nay, bởi càng đi mua lúa nhiều càng lỗ nặng, do giá gạo cứ liên tục thụt lùi. Theo ước tính có khoảng 60% - 80% thương lái mua lúa bị lỗ, vì vậy đã có rất nhiều người neo ghe tạm nghỉ do… kiệt sức”- ông Trần Văn Long, thương lái ở huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang than vãn.

Bấp bênh hạt gạo

Giá lúa trong nước sụt giảm và tiêu thụ ì ạch là do tình hình xuất khẩu gạo gặp khó khăn. Theo Bộ NN-PTNT, trong 9 tháng đầu năm 2015, các doanh nghiệp đã xuất khẩu được 4,47 triệu tấn gạo, giá trị khoảng 1,92 tỷ USD, giảm hơn 10% về khối lượng và giảm 15,7% về giá trị so cùng kỳ năm ngoái.

Một trong những yếu tố khiến xuất khẩu gạo của Việt Nam sụt giảm là do Trung Quốc tăng cường kiểm soát chặt chẽ nhập khẩu gạo theo hình thức qua biên giới; đồng thời tăng nhập khẩu bằng đường chính thức từ Myanmar, Pakistan và Ấn Độ với giá thấp hơn.

Ngoài ra, Thái Lan cũng nhảy vào cạnh tranh với Việt Nam về phân khúc gạo cấp thấp, khiến lượng gạo nước ta xuất sang thị trường Trung Quốc bị giảm mạnh. 

Nhiều thương lái mua lúa ở Đồng Tháp bị lỗ nặng do mưa dầm, giá gạo giảm…

Các nhà chuyên môn lo ngại: Thị trường Trung Quốc chiếm khoảng 35% thị phần của xuất khẩu gạo nước ta nhưng cứ liên tục sụt giảm đang là mối lo lớn.

Cụ thể, thời điểm năm 2012- 2013, Trung Quốc nhập gần 65% nhu cầu về gạo từ Việt Nam; đến năm 2014 họ giảm xuống còn khoảng 53% và những tháng đầu năm 2015 tiếp tục giảm xuống 47%.

Nguyên nhân là do sự cạnh tranh gay gắt từ Thái Lan, Campuchia… đẩy mạnh cung ứng gạo vào Trung Quốc.

Cùng với Trung Quốc thì 2 thị trường chủ lực của xuất khẩu gạo Việt Nam những năm qua là Indonesia và Phillippines cũng có kế hoạch giảm nhập khẩu gạo, bởi họ tính toán gia tăng sản xuất trong nước…

Tiến sĩ Võ Hùng Dũng, Giám đốc VCCI chi nhánh Cần Thơ cho rằng:

“Tình hình lúa gạo ảm đạm bởi xuất khẩu đối mặt quá nhiều khó khăn, nhiều thị trường như Trung Quốc, châu Phi… đều giảm nhập khẩu. Trước mắt, cũng như lâu dài, lúa gạo Việt Nam sẽ chịu áp lực cạnh tranh dữ dội từ các nước ở châu Á như Ấn Độ, Thái Lan, Myanmar, Pakistan…

Do đó, nếu chúng ta không sớm có hướng đi phù hợp thì vị thế xuất khẩu gạo trên thế giới sẽ ngày càng thụt lùi”. Ông Huỳnh Thế Năng, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đưa ra nghịch lý đáng suy ngẫm:

“Trong 5 quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới trong 8 tháng đầu năm 2015, thì 4 nước là Hoa Kỳ tăng 34%; Pakistan tăng 20%; Ấn Độ tăng 18%; Thái Lan tăng 2,2% về giá trị; riêng Việt Nam lại giảm 13%. Do chúng ta không chịu thay đổi, chậm nắm bắt và không theo kịp diễn biến nhu cầu thị trường…”.

Theo ông Năng, có quá nhiều hạn chế của lúa gạo nước ta mà nói mãi nhưng chuyển biến rất chậm.

Ví dụ như mô hình “cánh đồng lớn” dù đã được Bộ NN-PTNT và các tỉnh khuyến khích mở rộng nhưng tới nay diện tích chưa tới 200.000 ha, chiếm tỷ lệ rất nhỏ bé.

Do sản xuất còn manh mún khiến chi phí giá thành hạt gạo của ta cao, khó cạnh tranh với các nước.

Các doanh nghiệp còn thụ động trong việc tiếp cận thị trường nên nhiều hợp đồng bị thua thiệt. Gạo Việt Nam đến nay chưa có thương hiệu và chưa chọn ra phân khúc thế mạnh, từ đó cứ mãi loay hoay không có lối ra…

Nỗ lực xuất khẩu 6 triệu tấn gạo

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), tình hình xuất khẩu gạo những tháng cuối năm 2015 và đầu năm 2016 hy vọng cải thiện.

Cụ thể, giá gạo xuất khẩu của Việt Nam hiện nay đã tăng khoảng 5-10 USD/tấn, nhờ một phần vừa thắng thầu 450.000 tấn gạo bán cho Philippines (mở thầu hôm 17-9); ngoài ra khách hàng từ Trung Quốc cũng mua gạo trở lại bằng 2 con đường tiểu ngạch và chính ngạch.

Phía Indonesia cũng đang dự tính mua gạo do nước này bị ảnh hưởng hạn hán làm 30.000 ha lúa có nguy cơ mất trắng…

Với chiều hướng khả quan trên, nhiều khả năng xuất khẩu gạo của Việt Nam sẽ đạt khoảng 6 triệu tấn trong năm 2015.