Tôm sông khổng lồ: một cách tiếp cận mới cho nuôi tôm toàn cầu?

Tôm sông khổng lồ (Macrobrachium rosenbergii) có giá tuyệt vời tại các thị trường hải sản trên khắp châu Á. Tiếp thị tích cực cộng với sự phát triển gần đây của tôm bố mẹ đơn tính có thể sớm khiến nó trở nên phổ biến như tôm thẻ chân trắng.

Đột phá nuôi trồng thủy sản GRP lớn đầu tiên là vào năm 1961, khi chuyên gia Shao-Wen Ling của Tổ chức Lương thực và Thực phẩm (FAO) phát hiện ra rằng ấu trùng GRP cần nước lợ để tồn tại sau năm ngày.

Khi mọi người nghĩ về tôm, những gì thường xuất hiện trong tâm trí họ? Chúng tôi đặt cược cho bạn một túi bánh quy tôm mà hầu hết mọi người sẽ hình dung tôm trắng ( Litopenaeus vannamei ) hoặc tôm sú ( Penaeus monodon ), cả hai đều thúc đẩy các ngành công nghiệp trị giá hàng tỷ đô la, khiến cả những người yêu thích thủy sản và hải sản đều rất vui. Nhưng có một con tôm mới trên thớt- và nó có thể sớm đi từ các con sông ở châu Á đến các cửa hàng tạp hóa và nhà hàng trên toàn thế giới.

Tôm sông khổng lồ ( Macrobrachium rosenbergii ), hay GRP, được hầu hết các nhà nuôi trồng thủy sản biết đến. Việc phát hiện ra rằng ấu trùng của nó cần nước muối để tồn tại sau năm ngày là công cụ của truyền thuyết nuôi trồng thủy sản. Nhưng hầu hết người tiêu dùng hải sản quốc tế không biết nhiều về nó. Đây là thành viên lớn nhất của Macrobrachium , một chi có nghĩa là 'cánh tay lớn' theo thứ tự Decapoda - bao gồm cua, tôm nuôi, tôm sông, tôm hùm, tôm càng và những sinh vật quen thuộc khác mà người tiêu dùng hải sản thèm muốn.

Số lượng 240 hoặc nhiều loài Macrobrachium hơn có sự phân bố nhiệt đới và cận nhiệt đới, sinh sống ở nhiều sông, ao, hồ và suối trên khắp các lục địa ngoại trừ Châu Âu và Nam Cực. Hầu hết các loài là lưỡng cư và đòi hỏi cả nước ngọt và nước biển để hoàn thành vòng đời của chúng. Trứng rửa xuôi dòng ra biển, sau đó biến chất thành cá con, bò tới 100km về phía thượng nguồn để sinh sản và lặp lại chu kỳ.

GRP phát triển lớn hơn bất kỳ loài Macrobrachium nào khác . Con cái đạt 25cm trong khi con đực lớn hơn đứng đầu ở mức 32cm, không bao gồm móng vuốt hoặc móng guốc ấn tượng có thể vi phạm 60cm.

Một trở ngại lớn trong việc nuôi GRP thành công là những con đực thống trị đặc biệt hung dữ với nhau và không thể được nuôi nhiều như tôm biển. Ảnh Eng-Wah Koo

Con đực được chia thành ba hình thái: con đực nhỏ (SM) có móng vuốt ngắn; móng vuốt màu cam cỡ trung bình (OC) có móng vuốt lớn màu vàng cam miễn là cơ thể của chúng; trong khi móng vuốt lớn màu xanh (BC) có móng vuốt màu xanh sáng dài gấp đôi cơ thể của chúng. Móng vuốt màu xanh thống trị móng vuốt màu cam, trong khi con đực nhỏ xếp ở dưới cùng của loài. Sự hiện diện của con đực đẳng cấp cao hơn ức chế sự tăng trưởng và phát triển của cả GRP con đực và con cái.

GRP hoang dã sống trong những hồ nước cạn, bùn và sông với thảm thực vật tốt. Có thể bò trên đất liền và thậm chí lên trên các bề mặt tương đối thẳng đứng như thác nước, chúng chủ yếu sống về đêm - dành nhiều thời gian ban ngày chôn vùi trong bùn và mảnh vụn. Khi màn đêm buông xuống, chúng tìm kiếm thức ăn và săn giun, động vật giáp xác, động vật thân mềm, cá và xác thối. Người ta đã bắt và ăn GRP hàng ngàn năm ở châu Á nhưng nền nông nghiệp hiện đại đã bắt đầu chỉ nửa thế kỷ trước.

GRP trong nuôi trồng thủy sản

Các thế hệ của các cộng đồng ven sông và ven hồ ở Đông Nam Á, đặc biệt là ở Myanmar và Bangladesh, đã dự trữ GRP trong lồng trụ và hồ, nhưng nông nghiệp dựa trên khoa học chỉ bắt đầu từ những năm 1960. Đột phá nuôi trồng thủy sản GRP lớn đầu tiên là vào năm 1961, khi chuyên gia Shao-Wen Ling của Tổ chức Lương thực và Thực phẩm (FAO) phát hiện ra rằng ấu trùng GRP cần nước lợ để tồn tại sau năm ngày.

Điều này cuối cùng đã cho phép các nhà nuôi trồng thủy sản sản xuất đủ cá con cho các thí nghiệm nuôi trong ao vào năm 1963. Nhà sinh vật học thủy sản có trụ sở tại Hawaii, Takuji Fujimura, đã tiếp tục khám phá này với một hệ thống nuôi thương phẩm hàng loạt vào năm 1972, thúc đẩy các dự án kinh doanh GRP đầu tiên ở Hawaii và các địa điểm khác.

Các dự án nghiên cứu và phát triển cuối cùng đã mọc lên ở Châu Á, Châu Âu, Châu Mỹ và Châu Phi, với Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tài trợ cho nghiên cứu trang trại GRP ở Thái Lan vào những năm 1980, giúp nước này sản xuất 3.000 tấn vào năm 1984.

Đến năm 2012, sản lượng GRP toàn cầu hàng năm đã tăng lên 220.254 tấn, trị giá 1,2 tỷ USD. Theo dữ liệu năm 2014 của FAO, các nhà sản xuất hàng đầu năm 2012 là Trung Quốc (57%), Bangladesh (19%), Thái Lan (11%), Việt Nam (4%), Ấn Độ (3%), Đài Loan (3%) và Myanmar (2 phần trăm), với châu Á cung cấp hơn 98 phần trăm thương mại toàn cầu.

Giao thức chăn nuôi

GRP nuôi trồng đòi hỏi một chút cân nhắc. Các trại sản xuất giống thương mại mất từ 32 đến 35 ngày để sản xuất hậu ấu trùng (PL) sử dụng 12% nước lợ, cộng với hỗn hợp tôm ngâm nước muối sống và trứng sữa làm thức ăn. Các trại giống là dòng chảy hoặc sử dụng hệ thống nuôi trồng thủy sản tuần hoàn (RAS). Mật độ thả ao có thể dao động từ một đến bốn con tôm trên một mét vuông trong các hệ thống mở rộng đến 20 con tôm mỗi mét trong các hệ thống thâm canh. Một thách thức lớn là những con đực hung dữ và không chỉ chiến đấu mà còn ăn thịt lẫn nhau, các nhà khoa học hàng đầu sẽ thảo luận sau để phát triển các giải pháp mới.

Mặc dù chúng có thể tồn tại trên quần xã sinh vật ao tự nhiên, năm đến bảy tháng cho ăn thức ăn viên bổ sung là tiêu chuẩn trước khi thu hoạch. Với các viên khô chứa 30 - 35% protein, có thể đạt được FCR 3: 1 hoặc thậm chí 2: 1. Hệ thống nuôi ghép với cá nước ngọt có thể hạ thấp hơn nữa vì tôm có thể tồn tại bằng mảnh vụn, thức ăn thừa và phân.

Việc sắp xếp nên được thực hiện từ tháng thứ 5 đến tháng thứ 11 để bắt và bán những con đực có móng màu xanh lớn hơn. Khi những con này được loại bỏ, những con đực có móng màu cam ít chiếm ưu thế lần lượt phát triển để trở thành con đực BC. Không loại bỏ đẳng cấp BC thống trị, con đực không bao giờ biến chất hoàn toàn vào giai đoạn sau, giai đoạn lớn hơn và đợt bị ăn thịt đồng loại. Sau một năm, toàn bộ ao nên được thoát nước và thu hoạch còn lại đưa ra thị trường.

Thu hoạch và chế biến

Một bước quan trọng sau khi thu hoạch là xử lý thích hợp vì GRP đã được xử lý có thể trở thành một chút bí mật khi các cơ quan nội tạng của chúng có thể bị nghiền nát do thu hoạch, vận chuyển và lưu trữ không đúng cách. GRP không thể được chất đống hoặc xếp chồng lên nhau như những con tôm khác vì các cơ quan nội tạng của chúng dễ bị hư hại, làm giảm đáng kể chất lượng thịt. FAO khuyến nghị đóng băng và rửa GRP trong nước clo ngay khi thu hoạch, ngay cạnh ao.

Chế biến sau khi thu hoạch quan trọng hơn nhiều đối với GRP so với hầu hết các loại hải sản khác vì thịt của chúng - và giá trị thị trường - xuống cấp nhanh nếu không được chăm sóc tốt.

Tại sao chăn nuôi tôm sông Macrobrachium ?

Nuôi GRP có nhiều lợi thế. Nó có lợi nhuận cao và áp dụng cho cả nội địa, hoạt động quy mô lớn và nuôi trồng thủy sản thủ công hoặc quy mô nhỏ. Tôm có thể bán được hơn 15 đô la mỗi kg, vì vậy nuôi quy mô lớn có thể gặt hái được lợi nhuận tốt.

GRP đặc biệt phù hợp với nuôi ghép nước ngọt, bên cạnh cá chép, cá rô phi, cá chẽm, cá tra và các loại cá khác, vì chúng đòi hỏi rất ít đầu vào hoặc chi phí và có thể làm cho chất nền ao không sử dụng có hiệu quả và có lợi nhuận. Trên khắp châu Á và Brazil, người ta đã phát hiện ra rằng việc thêm GRP vào ruộng lúa cũng có ý nghĩa về mặt sinh thái - giảm nhu cầu dùng thuốc trừ sâu trong sản xuất lúa . Tôm ăn sâu bệnh và côn trùng khác, cải thiện độ phì nhiêu của đất và ăn hạt giống cỏ dại phổ biến, trong khi lúa hấp thụ các chất dinh dưỡng do GRP thải ra, dẫn đến chất lượng nước tốt hơn cho ruộng lúa.

Macrobrachium có thể được nuôi trong một loạt các hệ thống sản xuất và có thể được nuôi cùng với nhiều loài cá, bao gồm cả cá rô phi. Ảnh Eng-Wah Koo

Con đường phía trước

Một trong những thách thức lớn nhất là GRP quen thuộc với người tiêu dùng châu Á, thay vì được thiết lập trong một thị trường toàn cầu thực sự. Không giống như tôm thẻ chân trắng và tôm sú rằn, GRP vẫn chưa trở thành trụ cột của ngành thủy sản toàn cầu.

Một chiến lược tốt có thể là tiếp thị tốt hơn và đóng gói các loài, tương tự như cách cá tra được bán trên toàn cầu như kem Cream dory. Những cái tên tiềm năng bao gồm tôm thẻ xanh hay tôm thương phẩm xanh - hay thậm chí là một con tôm hùm sông, như một sự thay thế dễ dàng và nhanh chóng hơn cho tôm hùm biển.

Mấu chốt là để cho các GRP được trưng bày ở các chợ và cửa hàng tạp hóa có 'sự bày biện' thật sự lôi cuốn để chúng trông ngon miệng hơn đối với người tiêu dùng, theo ông Gilbert Pang, đồng sáng lập của Asia Aquatixs . Chúng tôi khá ngạc nhiên khi thấy rằng người mua sẵn sàng trả nhiều tiền hơn cho cả GRP sống và đông lạnh so với tôm thẻ chân trắng và tôm sú rằn. Điều này có thể là do GRP có thể bán được trên thị trường lớn hơn một chút và vì ấn tượng chung của GRP là chúng không được nuôi trong các lô thương mại ngổn ngang như tôm biển.

Khoo Eng Wah, giám đốc điều hành của Trung tâm nuôi trồng thủy sản Sepang Today (STAC) tại Malaysia, đồng ý. Nhu cầu của hiện tại lớn hơn nguồn cung và hầu hết GRP của chúng tôi được bán trực tiếp cho nước láng giềng Singapore với giá rất tốt - khoảng 15 đến 20 đô la Mỹ mỗi kg.

Tôm nước ngọt đã thay thế tôm sú ở một số khu vực. Tại Thái Lan, GRP hiện đang được sử dụng thay thế cho tôm sú khi nấu súp tom yam, chú thích của tiến sĩ Maria Rowena Eguia của SEAFDEC , một cơ quan quốc tế thúc đẩy nghề cá và nuôi trồng thủy sản bền vững.

Tăng tiềm năng và được sự chấp nhận của thị trường sẽ thúc đẩy mạnh mẽ nhu cầu xuất khẩu, một yêu cầu để đưa loài này vượt ra ngoài nuôi trồng thủy sản và tiêu thụ trong khu vực và bước sang giai đoạn toàn cầu.

Cần bán macrobrachium. Ảnh Eng-Wah Koo

GRP đơn tính

Một trở ngại lớn khác trong việc nuôi GRP thành công là những con đực thống trị đặc biệt hung dữ với nhau và không thể được nuôi nhiều như tôm biển. Con đực chiến đấu và có một hệ thống đẳng cấp nghiêm ngặt, vì vậy chỉ có một vài móng vuốt lớn màu xanh sẽ vượt qua nhiều móng vuốt màu cam cỡ trung bình, chúng sẽ thống trị một số lượng lớn tôm nhỏ, rõ ràng (và thường không bán được) trong hệ thống nuôi.

Mức thả hiện tại dao động từ 4 đến 20 con mỗi mét vuông hoặc thấp hơn - ví dụ với tôm thẻ chân trắng, có thể được thả tới 150 con mỗi mét vuông. Hệ thống đẳng cấp nghiêm ngặt cũng dẫn đến thu hoạch cũng khác nhau rất lớn - với GRP với các kích cỡ khác nhau được sản xuất trong cùng thời kỳ.

Tương tự như nuôi cá rô phi, một giải pháp tốt là tạo GRP monosex để nuôi các lô toàn con đực hoặc toàn con cái. Một báo cáo gần đây được đăng trên tạp chí Nature đã nhấn mạnh một bước đột phá khoa học để tạo ra các quần thể GRP đơn tính ở cả hai giới bằng cách sử dụng phương pháp ghép tế bào tuyến androgenic [1] .

Một nghiên cứu năm 2017 của Levy và cộng sự đã phát hiện ra rằng các lô GRP toàn con cái cho thấy hiệu suất tốt hơn so với các lô khác giới về tỷ lệ sống, chuyển đổi thức ăn và năng suất, với các động vật được thu hoạch có cùng kích cỡ. 

Mặc dù con cái GRP nhỏ hơn một chút so với con đực BC lớn nhất, ở mức 25cm, hầu hết GRP trong hệ thống nuôi sẽ đạt đến độ chín và có kích thước đồng đều. Nuôi trồng thủy sản đơn tính toàn con cái là một cách tốt để điều hướng các vấn đề xung quanh việc thể hiện đẳng cấp bầy đàn phức tạp và ăn thịt đồng loại của con đực GRP, đồng thời loại bỏ nhu cầu lựa chọn thức ăn liên tục và các hoạt động quản lý và thu hoạch thâm dụng lao động khác.

Tăng các lô GRP toàn con đực cũng có những lợi thế khác biệt, Gilbert Pang nói. Gen ức chế được sử dụng để tạo ra toàn tôm cái để sinh ra con cháu toàn đực. Ưu điểm của các nhóm toàn con đực là con đực dành ít thời gian hơn để chiến đấu và cố gắng thống trị lẫn nhau vì không có con cái nào để gây ấn tượng và giao phối. Hầu hết các động vật dành thời gian cho ăn thay vì chiến đấu - rút ngắn thời gian sản xuất trong khi cải thiện năng suất.

Kích thước chắc hẳn là một vấn đề - GRP đực phát triển lớn hơn đáng kể so với con cái và tất cả các con đực đều sản xuất tôm có kích thước khá đồng đều, bán nhiều hơn tôm thẻ chân trắng hoặc tôm sú. Ngày càng có nhiều nông dân nội địa đang chuyển đổi từ nuôi tôm biển sang nước ngọt vì lợi nhuận cao hơn.

Với một chút bản lĩnh và rất nhiều tôm thương mại, The Fish Site rất vui mừng khi thấy GRP cuối cùng đã chiếm vị trí là ứng cử viên hàng đầu cho ngành thủy sản toàn cầu.

Ảnh Eng-Wah Koo