Tác dụng của tinh dầu trong chăn nuôi

Tinh dầu có thể lấy được từ hơn 18.000 loài thực vật, trong số lượng lớn các họ thực vật (Lauraceae, Lamiaceae, Asteraceae, Rutaceae và Apieceae…) (Bruneton, 1999).

Thực vật là nguồn cung cấp dồi dào các phân tử hoạt tính tự nhiên. Trong môi trường tự nhiên, qua quá trình tiến hóa, thực vật phát triển cách thức phòng vệ chống lại tấn công sinh học (ký sinh trùng, vi khuẩn, nấm…) cũng như căng thẳng phi sinh học (thay đổi nhiệt độ, tia UV…). Phân tử hoạt tính được thực vật tổng hợp giúp bảo vệ chống lại các căng thẳng đó chính là các chất chuyển hóa thứ cấp. Một vài chất chuyển hóa thứ cấp tồn tại bên trong thực vật và tập trung tại một số các cơ quan đặc biệt: Ðây là trường hợp của tinh dầu. Các chất chuyển hóa thứ cấp khác được thực vật tổng hợp khi có tấn công sinh học hoặc phi sinh học. Các chất này phản ứng với các elicitor (chất kích kháng bệnh thực vật) do ký sinh trùng hoặc vi sinh vật tổng hợp ra. Nhờ vậy, tinh dầu có các hoạt tính sinh học đa dạng : Chống ôxy hóa, diệt khuẩn, diệt nấm…

Cơ chế tác động của tinh dầu

Thử nghiệm trong phòng thí nghiệm cho thấy tinh dầu có hay không có hoạt tính trên nhiều mầm bệnh. Hoạt tính diệt khuẩn hiệu quả của các thành phần tinh dầu phụ thuộc nhiều vào cấu trúc hóa học của chúng và cơ chế tác động rất đa dạng:

- Tác động lên màng tế bào: Do đặc tính kỵ nước, các chất chuyển hóa có trong tinh dầu rất gần với màng tế bào và tạo ra được những thay đổi lớn trong cấu trúc của màng: Ðục thủng vách tế bào, tương tác với các thành phần của lớp lipid kép phospholipid của màng tế bào chất. Vì vậy, tính thẩm thấu của màng tế bào thay đổi, gây rò rỉ ion và proton dẫn đến làm thay đổi môi trường của nội tế bào vi khuẩn.

- Phá vỡ sự cân bằng thẩm thấu và thay đổi độ pH trong nội bào vi khuẩn: Một số phân tử như carvacrol đóng vai trò chuyển ion + qua màng: Dạng không phân ly của carvacrol xâm nhập qua màng tế bào chất, nhả một proton H+ trong tế bào chất của vi khuẩn, sau đó kết hợp với một ion K+ và quay trở lại môi trường bên ngoài qua màng tế bào chất mang theo ion+. Nhờ vậy, môi trường bên trong tế bào bị axit hóa và ảnh hưởng đến cơ chế bơm proton của màng và thay đổi việc sản sinh ATP của tế bào.

- Thay đổi quá trình chuyển hóa trong tế bào: Ví dụ thymol có thể gây rối loạn quá trình chuyển hóa citrate trên Salmonella.

- Ức chế hệ thống liên lạc giữa các vi khuẩn: Khi quần thể vi khuẩn phát triển, đến một mật độ vi khuẩn nhất định được gọi là «quorum», vi khuẩn sẽ phát ra các phân tử liên lạc kích hoạt quá trình tổng hợp độc tố. Cinnamaldéhyde có trong tinh dầu quế đặc biệt ức chế quá trình tổng hợp các phân tử này, hạn chế được đặc tính gây bệnh của vi sinh vật.

Những cơ chế tác động đa dạng này cho phép giảm được tính gây độc của vi khuẩn và làm chết vi khuẩn, như vậy cho phép tránh được hiện tượng kháng.

Phương pháp tối ưu hóa cách sử dụng tinh dầu của Idena

Các phân tử hoạt tính trong tinh dầu và chiết xuất thực vật có tác dụng hiệp đồng, cho phép:

- Tăng tiềm năng tác động của mỗi phân tử hoạt tính lên vi khuẩn và ký sinh trùng.

- Không gây ra hiện tượng kháng.

Idena đã nghiên cứu thành công hai sản phẩm phụ gia tân tiến, đã được sử dụng tại Việt Nam, sau một quá trình dài chọn lọc các tinh dầu đặc hiệu và chiết xuất thực vật có tác dụng hiệp đồng cho phép diệt các khuẩn và ký sinh trùng gây hại nhất. Ðầu tiên kể đến là FORCIX PY, thế hệ thứ 3, thành quả có được sau 10 năm nghiên cứu và phát triển, có thể thay thế thuốc kháng cầu trùng thường dùng trong thức ăn. Sản phẩm thứ hai giúp điều trị bệnh viêm ruột hoại tử bằng các thành phần tự nhiên là EVOPERFm giúp diệt rất hiệu quả khuẩn C. Perfringens và cải thiện tăng trưởng gà giò.