Giống sa nhân tím

Giống sa nhân tím do Trung tâm Nghiên cứu Lâm sản ngoài gỗ (Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam) chọn tạo.

Cây và quả giống sa nhân tím.

Đã được Bộ NN-PTNT công nhận tại Quyết định số 89/QĐ-BNN-TCLN ngày 1/01/2018, cho phép phổ biến ra sản xuất tại những nơi có điều kiện sinh thái tương tự nơi khảo nghiệm.

Đặc điểm

Là cây trồng lâm sản ngoài gỗ thuộc họ gừng (Zingiberaceae), dùng trong Đông y trị các chứng phong tê thấp, sốt rét, đường ruột, đau răng, an thai… Ngoài ra còn được dùng làm gia vị, làm hương liệu trong các mỹ phẩm cao cấp.

Dạng cây thân thảo, mọc thành đám, sống lưu niên, cao 1,5-2,5m. Thân rễ (thân ngầm) bò lan chằng chịt trên mặt đất gồm nhiều đốt. Thân khí sinh màu xanh do bẹ lá hình thành. Lá mọc so le thành 2 dãy, phiến lá hình thuôn, dài 20-30cm, rộng 5-6cm, gốc lá hình nêm, đầu lá nhỏ nhọn, mép nguyên, hai mặt nhẵn, mặt trên màu xanh đậm, mặt dưới nhạt hơn. Cuống lá dạng bẹ, dài 5-10cm. Lưỡi bẹ nhỏ, mỏng, hình mác, dài 1,5-4cm, màu nâu nhạt hoặc xám trắng.

Hoa dạng bông mọc cụm từ thân rễ ở gốc thân khí sinh. Cuống cụm hoa dài 3-6cm, gồm nhiều đốt, có vảy màu nâu, mỗi cụm có 3-5 hoa trở lên, màu trắng. Lá bắc ngoài hình bầu dục, màu nâu, dài 2,0-2,5cm, rộng 0,8cm, mép nguyên. Lá bắc bên trong dạng mo, hình ống, màu nâu nhạt, dài 1,3-1,5cm, bầu chia làm 2 thuỳ nông.

Đài hoa và tràng hoa hình ống, dài 1,6-1,7cm, mặt ngoài có lông thưa, gồm 3 thuỳ, thùy giữa to rộng hơn, hai thùy bên hẹp.

Cánh môi hình trứng ngược, lõm dạng thìa, đầu cánh môi cuộn ra phía sau, vệt giữa cánh môi màu vàng kéo dài đến đầu cánh môi, có 3 sọc tím hồng, gốc môi có móng, đỉnh lồi xẻ thuỳ, phía lưng cong. Bầu thuôn hình trứng, hơi phồng có lông dài 0,4-0,5cm. Vòi nhụy mảnh có lông tơ ngắn, đầu nhụy dạng phễu.

Quả nang hình trứng hoặc gần hình cầu có cuống ngắn, quả dài từ 1,3-1,6cm, rộng 1,2-1,3cm, chia làm 3 múi nông mang 3 khối hạt. Vỏ quả có gai ngắn, dày, màu tím nâu, khi già gai ngắn bớt và chuyển sang màu tím đen.

Hạt nhiều, từ 13-28 hạt/quả xếp thành 3 ô, hạt có áo màu trắng, hình đa diện, vị hơi ngọt, màu nâu đen, cắn vỡ có vị cay và mùi thơm của tinh dầu. Nhìn hình thái bên ngoài thì giữa các loài sa nhân tương đối giống nhau.

Riêng loài sa nhân tím có một số đặc điểm khác với các loài sa nhân khác như: Lưỡi bẹ hình mác nhọn dài trên 1,5cm (các loài khác có lưỡi bẹ ngắn hơn 1cm, đầu lá bẹ không vuốt nhọn). Hoa trắng có mép vàng. Quả hình trứng hay gần hình cầu, màu tím nâu khi chưa già, màu tím mốc khi già (các loài khác khi chưa già màu đỏ hồng hoặc xanh, khi già màu nâu đen).

Sa nhân tím 1 năm ra 2 vụ quả, cũng có thể ra quanh năm (tùy theo thời tiết). Vụ chính nở hoa vào tháng 4-5, quả già vào tháng 7-8 hàng năm, vụ kế tiếp (vụ phụ) nở hoa tháng 7-9, quả già tháng 11-12. Hạt có 3 cạnh tù, có gân đều. Khối hạt hình cầu, hơi dẹt hai đầu, không có u.

Vùng áp dụng và yêu cầu kỹ thuật

Áp dụng cho các vùng Sơn Long (Sơn Hòa - Phú Yên), Hoành Bồ (Quảng Ninh) và những nơi có điều kiện sinh thái tương tự.

Phương thức: Trồng dưới tán rừng tự nhiên nghèo kiệt, độ tán che 0,2-0,3.

Mật độ, trồng 1.660 cây/ha, khoảng cách 2x3m/cây.

Thời vụ trồng trong tháng 7. Cây giống gieo từ hạt hoặc nuôi cấy mô. Trường hợp khan hiếm giống có thể trồng bằng hom rễ.

Làm đất toàn diện. Cuốc hố thủ công. Kích thước hố 30x30x30cm.

Bón lót 1kg phân gà hoai/1 hố. Chăm sóc 2-3 lần/năm (vào các tháng 2-3, 6-7 và 10-11) chủ yếu thu dọn thực bì, nhổ cỏ gốc cây, cắt bỏ các thân khí sinh già đã thu quả và bón thúc phân vi sinh (0,2kg/khóm).

Thu hoạch (tháng 7-8 và tháng 11-12) khi vỏ quả chuyển từ màu nâu đỏ sang màu tím mốc, gai quả màu trắng mốc, hạt quả màu nâu đen. Cần thu hoạch đúng lúc, thu muộn hạt sẽ bị xốp không còn vị cay nồng, hàm lượng tinh dầu giảm, dễ bị mốc, mọt, khó bảo quản. Thu sớm quả sẽ bị non, hạt có màu trắng hay hơi vàng ít cay, chất lượng kém.

"Sa nhân tím là cây dễ trồng, sau trồng 1 năm đã cho thu hoạch. Giá sa nhân tím trên thị trường trong nước từ 300.000-500.000 đồng/kg quả khô; xuất khẩu 35-40 USD/kg (tùy năm)”, theo Trung tâm Nghiên cứu Lâm sản ngoài gỗ.