Phát triển mắc ca ở Tây Bắc cần thực hiện các giải pháp đồng bộ

Tuy nhiên, để phát triển cây mắc ca bền vững, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp từ lập quy hoạch, khâu giống, xác định vùng trồng, quy mô sản xuất đến liên kết tiêu thụ và chế biến sản phẩm…

Lai Châu: Phát triển theo hướng hàng hóa tập trung

Xã Lê Lợi, huyện Nậm Nhùn có hơn 50 ha xoài liên kết sản xuất với doanh nghiệp, địa phương đang triển khai trồng 21 ha cây mắc ca do Công ty cổ phần Liên Việt Lai Châu đầu tư theo công thức 9-1 (doanh nghiệp đầu tư hưởng 90%, hộ dân góp đất hưởng 10% giá trị) tại các bản Chang và Lao Chen.

Đến nay, hơn 50% diện tích cây mắc-ca có độ tuổi từ 5-6 năm đã cho thu hoạch. Với mức giá từ 50-60.000/kg quả tươi, mỗi ha cho thu nhập từ 5-7 triệu đồng/năm. Cùng với đó, người dân được doanh nghiệp trả lương từ 4-6 triệu đồng/tháng khi tham gia vào quá trình sản xuất.

Chị Bạc Thị Lún (bản Lao Chen) chia sẻ, 2 vợ chồng chị là công nhân của Công ty từ những ngày đầu phát triển cây mắc ca tại địa phương, mặc dù không góp đất liên kết trồng cây nhưng với thu nhập bình quân hơn 10 triệu đồng/tháng đã góp phần đưa cuộc sống của gia đình từ một hộ nghèo đã có của ăn, của để và một phần tích lũy.

Anh Lò Văn Thuấn ở bản Chang hiện là công nhân phụ trách vườn cây giống của doanh nghiệp tại xã Lê Lợi. Anh cho biết, anh và vợ cùng làm việc trong công ty. Bản thân có mức thu nhập ổn định 6 triệu đồng/tháng, vợ anh làm thời vụ hưởng thu nhập từ 150-180.000 đồng/ngày. Gia đình có vài ha trồng cây mắc ca đã đến kỳ thu hoạch. Với tổng thu nhập từ 120-150 triệu đồng/năm gia đình anh đã nhanh chóng thoát nghèo và trở thành hộ gia đình có thu nhập tốt của xã. Vợ chồng anh không những có tiền để nuôi 2 con đi học, xây dựng nhà cửa khang tranh và đã sắm sửa nhiều trang thiết bị có giá trị phục vụ cuộc sống gia đình.

Đến nay, tỉnh Lai Châu đã có hơn 270 ha cây mắc ca đã cho thu hoạch với năng suất bình quân từ 0,5 đến 1,5 tấn/ha với giá bán quả tươi từ 50-60.000 đồng/kg. Với năng suất như trên, bình quân 1 ha cây mắc ca (tùy thuộc vào tuổi cây và phương thức trồng) sau khi trừ chi phí sẽ cho người trồng thu nhập từ 40-60 triệu đồng/năm.

Theo Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Lai Châu Nguyễn Trọng Lịch, năm 2022 trên địa bàn tỉnh thực hiện trồng mới khoảng 1.000 ha cây mắc ca tại các huyện Tam Đường, Than Uyên, Tân Uyên, Sìn Hồ, Mường Tè. Thời gian tới, tỉnh tiếp tục phát triển, mở rộng diện tích cây mắc ca theo hướng hàng hóa tập trung với quy mô đạt khoảng 35.000 ha vào năm 2030 và khoảng 80.000 ha vào năm 2050.

Theo đánh giá, với lợi thế sẵn có của mình, các địa phương vùng Tây Bắc đã và đang tiến hành thực hiện các giải pháp chuyển đổi cây trồng, nhằm tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng hàng hóa, tập trung, quy mô lớn. Được xác định là cây đa mục đích, phù hợp phát triển theo quy hoạch vùng, cây mắc ca được các cấp, các ngành và nhiều doanh nghiệp đầu tư phát triển bền vững đã và đang khẳng định tính thiết thực, đúng đắn của loại cây trồng này, nhằm khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế, ứng phó với biến đổi khí hậu của khu vực. 

Huyện Điện Biên đẩy mạnh phát triển cây mắc ca

Đồi mắc ca 3 năm tuổi tại huyện huyện Điện Biên (Điện Biên).

Xác định mắc ca là một trong những cây trồng chủ lực trong phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo của địa phương, năm 2022, huyện Điện Biên đề ra mục tiêu trồng 4.500ha. Để đạt được điều đó, ngay từ đầu năm, huyện Điện Biên đã giao chỉ tiêu, nhiệm vụ cụ thể cho từng xã về thực hiện các dự án trồng mắc ca; trong đó, chú trọng công tác tuyên truyền, vận động người dân.

Từ năm 2019 đến nay, huyện Điện Biên có 4 dự án trồng cây mắc ca được UBND tỉnh cấp phép với quy mô trên 15.000ha. Theo kế hoạch năm 2022, các xã Mường Pồn, Hua Thanh và Na Tông mỗi xã trồng 1.000ha; xã Núa Ngam 800ha và xã Phu Luông 700ha. Để tổ chức triển khai thực hiện, UBND huyện tổ chức cuộc họp quán triệt, phân công nhiệm vụ cho lãnh đạo UBND huyện (trực tiếp phụ trách từng xã) và các phòng, ban, ngành, đoàn thể huyện, UBND các xã để nâng cao hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện theo từng dự án mắc ca trên địa bàn huyện. Đồng thời, xây dựng tài liệu tuyên truyền chung cho từng dự án mắc ca để tổ chức tuyên truyền tại các xã, thôn, bản và hộ dân vùng dự án.

Ngày 15/3/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định phê duyệt Đề án “Phát triển bền vững mắc ca giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050”, yêu cầu phát triển mắc ca trên cơ sở phát huy lợi thế về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của từng địa phương; từng bước hình thành ngành hàng mắc ca theo chuỗi giá trị sản phẩm. Đề án cũng xác định phát triển mắc ca tập trung tại các tỉnh khu vực Tây Bắc (chủ yếu tại Điện Biên, Lai Châu) và vùng Tây Nguyên…

Các địa phương đã tích cực, chủ động trong việc thực hiện các nhiệm vụ được phân công, phối hợp chặt chẽ với các nhà đầu tư để đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án. Đến nay, tổng diện tích đã đo đạc, quy chủ 3.180 ha. Trong đó, diện tích đo đạc để làm thủ tục cho nhà đầu tư thuê 1.351ha (Phu Luông 1.175ha, Hua Thanh 120ha, Mường Pồn 55ha); diện tích nhà đầu tư hỗ trợ người dân đo đạc, quy chủ để cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho người dân vùng dự án theo hạn mức 1.829ha (Phu Luông 1.715ha, Hua Thanh 87ha, Mường Pồn 27ha).

Sau khi đo đạc, quy chủ, nhà đầu tư đang tiến hành chuẩn bị đất, tạo đường băng, đào hố tiến hành trồng với tổng diện tích 135 ha (Phu Luông 110ha, Thanh Xương 15ha, Hua Thanh 2ha, Mường Pồn 8ha). Lũy kế đến nay, huyện Điện Biên đã trồng, chăm sóc 584ha mắc ca, chủ yếu trên địa bàn xã Phu Luông, Thanh An và Thanh Xương. Cùng với việc đẩy nhanh tiến độ trồng mắc ca, huyện Điện Biên cũng phối hợp với Công ty Cổ phần HL Điện Biên hỗ trợ thành lập mới 1 hợp tác xã mắc ca tại bản Pú Tửu B, xã Thanh Xương theo hình thức hợp tác xã liên kết sản xuất trồng cây mắc ca.

Mục tiêu đến hết năm 2022, huyện Điện Biên trồng được 4.500ha cây mắc ca. Tuy nhiên, thời điểm này hầu hết các dự án trồng cây mắc ca trên địa bàn đang chậm tiến độ do gặp khó khăn trong việc thực hiện các thủ tục về đất đai, sự ủng hộ, đồng thuận của một bộ phận người dân trong vùng dự án. Hiện tại, công tác chuẩn bị đất, đào hố mới đạt 135ha, chưa thực hiện trồng mắc ca; trong đó, dự án tại xã Núa Ngam, Na Tông chưa có diện tích thực hiện.

Theo ông Chu Văn Bách, Trưởng phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Điện Biên, nguyên nhân do công tác tuyên truyền, vận động hiệu quả chưa cao; đặc biệt là chưa phát huy được vai trò tiên phong của cán bộ, đảng viên; một số nơi cán bộ chủ chốt thôn, bản vẫn chưa đồng thuận, gương mẫu đi đầu tham gia dự án, dẫn đến không tuyên truyền, vận động được nhân dân học tập, làm theo. Cơ chế, chính sách hỗ trợ chưa đồng nhất, trên địa bàn huyện có 4 dự án mắc ca thì có 3 chính sách khác nhau, nhất là dự án tại xã Phu Luông đang gặp nhiều khó khăn do chính sách hỗ trợ công khai hoang là 1 triệu đồng/ha, trong khi dự án tại các xã khác mức hỗ trợ tối thiểu là 15 triệu đồng/ha.

Ngoài ra, do ảnh hưởng của tình hình dịch bệnh Covid-19 làm phát sinh nhiều nhiệm vụ chính trị tại địa phương nên việc tổ chức triển khai thực hiện, nắm bắt tình hình, trao đổi, đối thoại, giải quyết khó khăn, vướng mắc giữa doanh nghiệp và nhân dân có lúc, có việc còn chậm, chưa kịp thời.

Để tháo gỡ khó khăn, đẩy nhanh tiến độ trồng mắc ca, huyện Điện Biên đã thành lập tổ công tác để tháo gỡ những khó khăn cho doanh nghiệp, người dân trong quá trình triển khai dự án mắc ca. Đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, phổ biến sâu rộng các chủ trương của Đảng, quy định, chính sách của Nhà nước và của tỉnh về đất đai, chế độ, chính sách thực hiện các dự án trồng mắc ca; hiệu quả của việc trồng cây mắc ca để nâng cao nhận thức, trách nhiệm, tạo sự thống nhất trong hành động của các cấp, các ngành, địa phương, đơn vị và sự đồng thuận của nhân dân.

Đồng thời, phối hợp với nhà đầu tư và các đơn vị có liên quan tổ chức triển khai thực hiện công tác hỗ trợ công khai hoang, đo đạc quy chủ, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo đúng quy định. Tổ chức triển khai trồng mắc ca ngay đối với diện tích đã được nhân dân đồng thuận, nhận hỗ trợ và bàn giao đất để tạo sức lan tỏa, phong trào trồng cây mắc ca trong nhân dân. Tăng cường công tác kiểm tra, đôn đốc, giám sát và nắm tình hình có liên quan đến công tác triển khai thực hiện trồng cây mắc ca; kịp thời phát hiện, khắc phục những hạn chế, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và xử lý nghiêm các sai phạm, tiêu cực trong trong quá trình triển khai thực hiện dự án.

Tỉnh Điện Biên đã phê duyệt chủ trương đầu tư 9 dự án với hơn 53.000 ha cây mắc ca. Đến nay, diện diện tích trồng cây mắc ca trên địa bàn tỉnh ước đạt 3.500 ha, trong đó có khoảng 3.000 ha trồng thuần và gần 600 ha trồng xen với cây trồng khác. Diện tích đã trồng mắc ca tập trung chủ yếu trên địa bàn các huyện Mường Nhé, Mường Ảng, Điện Biên Đông, Tuần Giáo, Điện Biên và thành phố Điện Biên Phủ. Phần lớn diện tích cây mắc ca trên địa bàn tỉnh do các doanh nghiệp đầu tư (gần 3.000 ha), diện tích còn lại do các địa phương trồng xen canh với các loại cây ăn quả, cây công nghiệp khác, trồng thử nghiệm và một số nơi do người dân trồng tự phát.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lò Văn Tiến đánh giá, tỉnh đã ban hành các kế hoạch về tái cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh, trong đó xác định cây mắc ca là cây đa mục đích, phù hợp với điều kiện tự nhiên, cần tập trung nguồn lực cho đầu tư, phát triển. 

Sơn La phấn đấu đến năm 2025 phát triển 10.000ha cây mắc ca

Sơn La là địa phương có tiềm năng để phát triển nhiều loại cây ăn quả, trong đó có cây mắc ca. Đến nay, toàn tỉnh đã có gần 670 ha trồng mắc ca, tập trung ở các huyện Quỳnh Nhai, Sốp Cộp, Mai Sơn, Sông Mã, Vân Hồ...

Lãnh đạo tỉnh Sơn La cùng Hiệp hội mắc ca Việt Nam khảo sát trồng cây mắc ca tại huyện Sốp Cộp (Sơn La).

Qua nhiều năm trồng, khảo nghiệm, cây mắc ca được đánh giá là khá phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng của địa phương nên sinh trưởng và phát triển tốt; một số diện tích đã cho sản phẩm, sản lượng trung bình đạt từ 5 -7 tấn quả tươi/ha/năm, giá bán trung bình từ 35.000 – 40.000 đồng/kg. Bước đầu cho thu nhập ổn định từ 100 - 150 triệu đồng/ha/năm cho người sản xuất.

Từ những ưu việt của mắc ca so với một số loại cây trồng khác, trong những năm tới, tỉnh Sơn La có kế hoạch mở rộng đầu tư phát triển hình thành vùng chuyên canh cây mắc ca gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp. Mục tiêu cụ thể là phấn đấu đến năm 2025, toàn tỉnh sẽ trồng đạt khoảng 10.000 ha. Dự kiến đến năm 2025, tỉnh có một nhà máy chế biến hạt mắc ca với quy mô, công suất đáp ứng nhu cầu chế biến mắc ca của tỉnh...

Ông Nguyễn Thành Công, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La cho biết, tỉnh đã thành lập tổ công tác hỗ trợ phát triển cây mắc ca; chủ trương đầu tư là Nhà nước cho nhà đầu tư thuê đất để thực hiện các dự án trồng cây mắc ca theo quy định của pháp luật. Bên cạnh đó là tổ chức liên kết thành lập các HTX hợp tác với nhà đầu tư hỗ trợ, cung cấp cây giống, vật tư thiết yếu, bảo đảm tiêu chuẩn chất lượng, hướng dẫn kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm mắc ca cho người dân...

“Năm 2021, Sơn La đã trồng 666 ha cây mắc ca; năm 2022 này sẽ phát triển khoảng 3.000 ha cây này tại Sốp Cộp, Quỳnh Nhai và một số huyện khác. Qua khảo nghiệm, đánh giá cho thấy, đây là hướng đi đúng, phù hợp với điều kiện của Sơn La vì cho thu nhập ổn định, có nhà máy chế biến và tiêu thụ ổn định. Cùng với đó, mắc ca là cây lâu năm, khi trồng những đồi mắc ca bát ngát thì sẽ nâng độ che phủ rừng lên, tạo môi trường sống tốt hơn cho người dân”, ông Công nêu rõ.

Hiện, Sơn La đã xây dựng các đề án chiến lược phát triển cây công nghiệp, cây ăn quả trên sườn đất dốc, trong đó cũng đã xác định tiềm năng cây mắc ca và có kế hoạch đầu tư phát triển các dự án loại cây trồng này theo quy hoạch bền vững. Riêng tại huyện Mai Sơn, cây mắc ca được trồng trên địa bàn huyện từ năm 2012, đến nay đã có hơn 120 ha. Các diện tích cho thu hoạch với sản lượng trung bình đạt từ 5-7 tấn quả tươi/ha/năm, giá bán trung bình từ 40-60.000 đồng/kg, bước đầu cho thu nhập ổn định từ 100-150 triệu đồng/ha/năm.

Liên kết để phát triển

Trưởng phòng dự án, Công ty cổ phần mắc ca Liên Việt Lai Châu Nguyễn Văn Sơn cho biết, hiện doanh nghiệp đã đầu tư dự án phát triển cây mắc ca tại các huyện Than Uyên, Nậm Nhùn, Mường Tè… Đến nay, các dự án đang phát triển tốt dựa trên các phương thức hợp đồng trực tiếp giữa doanh nghiệp và các hộ dân có sự chứng kiến của chính quyền sở tại, doanh nghiệp thuê đất của địa phương theo quy định của pháp luật và doanh nghiệp đầu tư trực tiếp cho các hộ dân có đất để chia sẻ lợi ích theo thỏa thuận. Mục tiêu của Công ty là phát triển khoảng 35.000 ha mắc ca theo phương thức thuê đất, còn lại là hình thức hợp tác trực tiếp với các hộ dân để phát triển vùng trồng chuyên canh. 

Hiện nay, Lai Châu đã có hơn 5.400 ha cây mắc ca, trong đó diện tích trồng thuần chiếm 2/3, còn lại là trồng xen canh với các cây trồng khác. Được sự đầu tư, hỗ trợ của nhiều doanh nghiệp như: Công ty trách nhiệm hữu hạn MTV Trường Giang Lai Châu, Công ty An Đức Minh, Công ty Cổ phần Liên Việt Lai Châu, tỉnh đang hình thành các vùng chuyên canh mắc ca tập trung quy mô lớn. Cùng với việc liên kết thu mua sản phẩm, các doanh nghiệp đã hỗ trợ cho người trồng về kỹ thuật, giống chất lượng cao. 

Công ty cổ phần đầu tư phát triển mắc ca và giống cây lâm nghiệp Điện Biên hiện đang đồng hành tích cực cùng các hộ gia đình, hợp tác xã, tổ hợp tác trồng cây mắc ca trên địa bàn tỉnh Điện Biên. Ngoài việc liên kết với các hộ nông dân để thu mua sản phẩm hạt mắc ca, Công ty còn cung cấp giống cây trồng theo tiêu chuẩn kỹ thuật quy định. Để bảo đảm chất lượng giống, Công ty cam kết hiện có đầy đủ tất cả dòng giống cây mắc ca đạt năng suất cao, năng lực sản xuất 30-50 vạn cây/năm đáp ứng nhu cầu về giống mắc ca. 

Cùng với việc phát triển bền vững các vùng trồng cây mắc ca, các địa phương thuộc 2 tỉnh Điện Biên và Lai Châu đang thực hiện tốt việc triển khai các dự án trồng và sản xuất mắc ca do các doanh nghiệp trực tiếp đầu tư. Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lai Châu Nguyễn Trọng Lịch cho rằng, trong điều kiện thực tế còn rất nhiều khó khăn của đồng bào các dân tộc thiểu số, việc tự huy động vốn để đầu tư, phát triển mắc ca là không thể. Do đó, một số mô hình mắc ca có hiệu quả tốt tại địa phương là do các doanh nghiệp chủ động đầu tư từ khâu giống, vốn, kỹ thuật, trang thiết bị vật tư phục vụ tưới tiêu, chăm sóc đến tiêu thụ sản phẩm. Tỉnh cũng coi việc doanh nghiệp đầu tư để phát triển các vùng trồng cây mắc ca là chiến lược phát triển.

Theo Hiệp hội mắc ca Việt Nam, để phát triển hiệu quả, bền vững, ngay từ bây giờ cần từng bước hình thành ngành hàng mắc ca theo chuỗi giá trị sản phẩm từ trồng, đến chế biến và tiêu thụ sản phẩm; tăng cường xã hội hóa, thu hút nguồn lực đầu tư từ các thành phần kinh tế… Hiện, Hiệp hội đang đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng phát triển theo chuỗi từ khâu giống, trồng, chế biến, tiêu thụ và ngành công nghiệp phụ trợ cho mắc ca.

Với những tỉnh còn nhiều đất để phát triển mắc ca như ở Tây Bắc, các doanh nghiệp sẽ làm đầu tàu để triển khai việc trồng, sau đó người dân sẽ là những công nhân của doanh nghiệp, họ sẽ học hỏi được kỹ thuật, kinh nghiệp trồng cây mắc ca cũng như tích lũy tài chính cho mình sau đó  sẽ tiến hành trồng trên những khu đất riêng của gia đình và đây sẽ là sản lượng chính. Doanh nghiệp lúc đó sẽ xây dựng nhà máy và bao tiêu sản phẩm cho người nông dân.

Bộ Nông nghiệp và PTNT đã xác định, về giống, đến nay đã có 13 giống mắc ca được công nhận và đưa vào sản xuất, trong đó có 3 giống quốc gia và 10 giống tiến bộ kỹ thuật.

Bộ cũng đã ban hành hướng dẫn kỹ thuật nhân giống, trồng, chăm sóc, thu hoạch quả và sơ chế hạt cây mắc ca; xây dựng, tiêu chuẩn quốc gia về giống cây mắc ca.

Hiện, đã có hàng chục doanh nghiệp liên kết với người dân để phát triển cây mắc ca tại các tỉnh, chủ yếu là cung cấp giống, tiêu thụ sản phẩm; một số doanh nghiệp đang thực hiện thủ tục đầu tư để xây dựng nhà máy chế biến hạt mắc ca với công nghệ hiện đại, quy mô lớn tại Đắk Lắk, Lâm Đồng, Lai Châu và Điện Biên.