Các phương pháp điều trị thiếu sắt ở heo con sơ sinh

Có rất nhiều cách để điều trị thiếu sắt ở heo con, ngay cả khi tiêm truyền vẫn là kỹ thuật được áp dụng phổ biến nhất.

Heo được nuôi tự do ngoài trời không bị thiếu máu vì chúng thường xuyên tiếp xúc với đất, một nguồn phong phú khoáng sắt.

Sắt (Fe) là khoáng chất phổ biến nhất trong cơ thể. Mặc dù người ta đã biết đến giá trị dinh dưỡng của nó từ hơn 2,500 năm qua, vai trò của sắt chỉ thật sự được đánh giá cao trong chế độ dinh dưỡng của người và vật nuôi. Sắt là một phần không thể thiếu của hemoglobin và myoglobin, cả hai chất này đều đóng vai trò trung tâm trong việc trao đổi oxy và carbon dioxide giữa máu và cơ bắp. Sắt cũng đóng vai trò quan trọng trong chức năng của nhiều enzyme, bao gồm cả trong chu trình Krebs, dòng chảy các phản ứng chính "đốt cháy" quá trình chuyển hóa năng lượng trong cơ thể động vật. Như vậy, chúng ta có thể nói ngắn gọn về vai trò của sắt trong cơ thể chính là: không thể thiếu.

Thiếu hụt

Tuy nhiên, mặc dù sắt có vai trò rất quan trọng như vậy, hàm lượng sắt trong sữa của heo nái đặc biệt thấp (khoảng 1 mg / lít). Điều này có vẻ là một nghịch lý, đặc biệt khi ta xem xét đến trường hợp heo con được sinh ra với nguồn dự trữ sắt trong cơ thể rất thấp (hàm lượng sắt tổng số dưới 50 mg). Nếu chấp nhận nhu cầu hàng ngày là 10 mg sắt, rõ ràng heo con chắc chắn sẽ bị thiếu sắt (hay thiếu máu) ngay trong tuần lễ đầu tiên khi mới sinh, nếu nguồn cung cấp sắt duy nhất của chúng là từ sữa mẹ. Liệu đây có phải là "thất bại thiết kế của tạo hóa" hay không?

Thiếu sắt (thiếu máu) làm suy giảm chức năng của các tế bào hồng cầu, làm giảm hiệu quả trao đổi oxy và carbon dioxide giữa máu và cơ, dẫn đến triệu chứng chung là suy nhược.

Mặc dù sự bất thường này khá rõ ràng, heo con sinh ra trong môi trường tự nhiên (ví dụ như heo con hoang dã (heo rừng) hoặc heo con sinh ra ngoài trời) thường không bị thiếu máu. Điều này là do chúng được tiếp xúc thường xuyên với đất, là nguồn rất giàu chất sắt. Lượng sắt được tiêu thụ từ bụi đất tự nhiên hoặc do heo con bú vú mẹ bị bẩn dường như đủ đáp ứng được nhu cầu của heo con sơ sinh. Do đó, người ta tin rằng sự phong phú của sắt tự nhiên trong môi trường sống của heo đã giúp làm giảm áp lực của quá trình tiến hóa, vì sự hiện diện của khoáng chất này đã bù đắp đủ cho lượng sắt hạn chế trong sữa mẹ. Chúng ta có thể quan sát thấy sự bất thường này rõ hơn trong mô hình chăn nuôi kinh tế.

Ngược lại, heo con được nuôi dưỡng trong chuồng trại có nguy cơ bị thiếu máu khi chúng không được tiếp cận với đất, thường chỉ tiếp xúc hạn chế với phân - là nguồn có chứa lượng sắt khá cao. Do đó, tình trạng thiếu máu là một vấn đề mang tính hệ thống của ngành chăn nuôi heo hiện đại và cần được giải quyết đúng cách. Bởi ở bất kỳ phương diện nào, đây không phải là một bệnh lý, mặc dù thiếu máu do nhiễm trùng cũng có thể xảy ra nhưng trường hợp này nằm ngoài phạm vi của bài viết.

Thiếu máu

Trong vài tuần đầu tiên, heo con có thể bị thiếu máu dẫn đến tỷ lệ tử vong cao nếu vật nuôi không được điều trị. Heo thiếu máu thường có biểu hiện nhợt nhạt, lông xù, khô và da bị nhăn. Sự tăng trưởng của heo con bị suy giảm trầm trọng và heo con thường xuyên bị tiêu chảy vì thiếu sắt làm cho vật nuôi có sức đề kháng kém với bệnh tật. Thiếu máu trầm trọng làm cho heo con thở khó, mệt mỏi, hôn mê, có thể dẫn đến viêm phổi, và tiếng động "thùm thùm" đặc trưng khi hít thở là do chất lỏng tích trong phổi. Khám nghiệm cơ thể của heo con chết do thiếu máu thấy tim bị nhão, tích nhiều dịch màng ngoài tim và có thể thấy tình trạng phù nề xuất hiện ở phổi.

Đo hàm lượng hemoglobin trong máu và / hoặc huyết khối máu (khối lượng tế bào đông đặc, PCV) là phương pháp để đánh giá về tình trạng thiếu hụt sắt (hoặc mức độ thành công của việc điều trị). Giá trị hemoglobin bình thường nằm trong khoảng từ 110g – 120g / lít, nhưng con số này có thể dao động rất cao (85 – 135g / lít). Người ta đề nghị lấy giá trị giảm đi khoảng 25% so với chỉ tiêu bình thường là ngưỡng giới hạn cho nguy cơ thiếu máu; trong khi giá trị dưới 50% so với chỉ tiêu bình thường được phân loại là thiếu máu trầm trọng.  

Hướng dẫn đánh giá rủi ro khi bị thiếu hụt sắt
Hemoglobin (g/lít máu)	Tình trạng	Hiệu suất tăng trưởng
100+	Bình thường	Tối đa
90	Tối thiểu	Trung bình
80	Ngưỡng giới hạn	Tối thiểu
70	Thiếu máu	Chậm lớn
60	Thiếu máu nặng	Suy nhược
Dưới 50	Thiếu máu nặng	Tỷ lệ chết cao
NRC (1973)

Giá trị giảm đi khoảng 25% so với chỉ tiêu bình thường là ngưỡng giới hạn cho nguy cơ thiếu máu; trong khi giá trị dưới 50% so với chỉ tiêu bình thường được phân loại là thiếu máu trầm trọng.

Các phương pháp điều trị cũ

Phương pháp điều trị rõ ràng nhất đối với thiếu máu ở heo con là cho heo con tiếp xúc với nguồn đất. Ở những trang trại hiện đại, người ta có thể đặt các thùng nhỏ chứa đất vào trong chuồng đẻ, hoặc sử dụng các thiết bị cho ăn cố định (thường là một đĩa nhựa tròn màu đỏ). Phương pháp này tồn tại một số vấn đề, ít nhất là khả năng heo con tiêu thụ lượng đất khác nhau, do đó việc điều trị thiếu máu không đồng đều. Hơn nữa, đây là một công việc lao động thủ công, đòi hỏi phải bổ sung đất vào chuồng nuôi hàng ngày. Nhược điểm kém nhất của phương pháp này là vấn đề về ký sinh trùng và mầm bệnh có thể lây truyền từ đất sang cho heo con; nhược điểm này có thể được khắc phục một phần bằng cách khử trùng đất, nhưng lại làm gia tăng chi phí điều trị. Biện pháp này hiện đang được một số ít trang trại nhỏ áp dụng.

Một phương pháp cung cấp sắt khác cho heo con sơ sinh bằng cách làm ướt bầu vú của heo mẹ với một hỗn dịch muối sắt. Hỗn dịch này được tạo ra bằng cách trộn 1 kg muối sắt hòa tan (ví dụ như sắt sulfate) với 2 lít nước nóng. Mỗi ngày người ta sẽ sử dụng bàn chải lớn hoặc vải lau để phủ dung dịch này đều lên bầu vú của heo nái. Và đây cũng là một việc làm đòi hỏi nhiều công sức lao động, đòi hỏi người thực hiện phải chú ý, đảm bảo bao phủ đủ và đều dung dịch muối sắt lên bầu vú của nái. Giải pháp này thỉnh thoảng được áp dụng khi những biện pháp hiện đại không có sẵn hoặc không đạt được kết quả mong muốn.

Những phương pháp điều trị mới ngày nay

Các phương pháp điều trị thiếu máu ở heo con ngày nay có thể được phân loại dựa trên phương pháp cung cấp sắt thông qua đường ăn uống hoặc tiêm bắp. Mỗi phương pháp đều có những điểm lợi ích và hạn chế riêng.

- Nguyên vật liệu thô. Cung cấp cỏ khô tiệt trùng hoặc cỏ ủ chua, có hoặc không có bổ sung sắt, là một phương pháp đã được thử nghiệm với tỷ lệ thành công nhất định. Đây là công việc đòi hỏi sự siêng năng và cẩn thận trong việc áp dụng và vệ sinh, với lượng sắt cung cấp không đồng nhất với nhu cầu sắt của heo con sơ sinh. Vì vậy, nhiều heo con vẫn thiếu máu hoặc có nguy cơ bị thiếu máu, đòi hỏi cần điều trị bổ sung. Phương pháp này có thể là một phần cho quy trình điều trị quy mô lớn hơn, kết hợp bổ sung các nguồn sắt khác như bột gel hoặc thuốc viên nén giàu sắt.

- Hỗn dịch bột / gel sệt. Đây là phương pháp được phát triển thời gian gần đây, trong đó một hỗn dịch gel giàu sắt được bơm vào miệng của heo con sơ sinh (thường là trong vài ngày đầu sau sinh). Gel này có thể chứa các nguồn bổ sung năng lượng (glucose và lipid), globulin miễn dịch, vitamin và những khoáng chất khác. Để phương pháp này thành công, dạng sắt trong sản phẩm như trên phải dễ tiêu đối với heo con. Giải pháp này đang trở nên phổ biến hơn vì nó ít can thiệp và gây kích ứng hơn dạng dung dịch tiêm bắp.

- Thuốc viên uống. Một phương pháp sáng tạo để bổ sung sắt ở dạng thuốc viên nhỏ đặt ở gốc lưỡi và tạo ra phản xạ nuốt tự nhiên. Và với loại sắt được cung cấp qua đường uống phải là dạng dễ tiêu hóa. Điều quan trọng của phương pháp này là phải có nhân công được đào tạo để thực hiện thao tác cho uống; nếu không, heo con sẽ không uống thuốc và buộc phải thực hiện lại thao tác (dùng thêm viên thứ hai), làm gia tăng chi phí.

- Dung dịch tiêm bắp. Đây là phương pháp phổ biến nhất để phòng thiếu máu heo con. Nhìn chung, vào lúc 2 ngày tuổi, heo con được tiêm khoảng 100 đến 200mg sắt ở dạng dextran sắt (dạng phổ biến nhất nhưng không phải là duy nhất) vào phần bắp thịt ở cổ (ưu tiên hơn) hoặc bắp đùi. Giả sử heo con được cai sữa lúc 21 ngày tuổi, lượng sắt bổ sung này sẽ đáp ứng đủ nhu cầu sắt của heo con cho đến khi chúng bắt đầu ăn được đủ thức ăn khô sau cai sữa. Nếu tuổi cai sữa kéo dài hơn 21 ngày, cần bổ sung thêm sắt, nhưng vấn đề này được đánh giá tốt nhất bởi chính chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ thú y ở từng trang trại, vì nó còn phụ thuộc vào việc sử dụng thức ăn tập ăn. Vấn đề thường gặp nhất khi tiêm là thao tác phải do nhân viên có kinh nghiệm thực hiện để tránh gây khó chịu cho thú, đảm bảo tiêm đúng liều vào đúng vị trí thích hợp và giảm thiểu nguy cơ gây gãy kim vào trong cơ. Vấn đề thứ hai đáng nói là những tổn thất trên cơ thể của vật nuôi (thường ở những phần có giá trị kinh tế như thịt đùi) hoặc thậm chí toàn bộ thân thể con vật nếu nỗ lực xử lý lấy phần kim gãy thất bại.

Vấn đề thuộc về quản lý chăm sóc

Thiếu máu ở heo con không phải là một bệnh lý mà là vấn đề thuộc về quản lý dựa trên những phương pháp chăm sóc nuôi dưỡng hiện nay ở các trại chăn nuôi thương phẩm kín. Điều trị dự phòng là việc làm cần thiết để tránh suy giảm tăng trưởng, những biến chứng khác như các bệnh thứ phát và tỷ lệ tử vong cao. Cách đơn giản nhất để bổ sung sắt cho heo con sơ sinh là tiêm bắp, kế đến là những phương pháp được áp dụng gần đây như hỗn dịch uống dạng gel hoặc thuốc viên nén giàu sắt. Tất cả những phương pháp xử lý này đều có mặt tích cực và tiêu cực riêng, và cần được những người đủ trình độ như bác sỹ thú y hoặc chuyên gia dinh dưỡng tham gia đánh giá và thảo luận.